Co to jest ADHD?

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest zaburzeniem neurorozwojowym, które wpływa na funkcjonowanie jednostki w obszarach koncentracji uwagi, kontroli impulsów oraz aktywności psychoruchowej. ADHD nie jest chorobą, lecz stanem trwającym przez całe życie, który może przybierać różne formy w zależności od wieku oraz środowiska danej osoby.

Szacuje się, że ADHD występuje u około 7,6% dzieci w wieku 3–12 lat, 5,6% nastolatków (13–18 lat) oraz 4,4% osób dorosłych (Salari i in., 2023; Kessler i in., 2006). W Polsce liczba osób z ADHD może wynosić nawet milion, jednak rozpoznawalność tego zaburzenia wśród dorosłych jest znacznie niższa, co prowadzi do licznych trudności diagnostycznych i terapeutycznych (Gondek i in., 2023).

ADHD u dorosłych – zmieniający się obraz zaburzenia

Przez wiele lat ADHD uważano za zaburzenie dziecięce, które „przemija” wraz z wiekiem. Obecnie wiadomo, że ADHD nie zanika, a jego obraz zmienia się wraz z rozwojem człowieka. Objawy typowe dla dzieci, takie jak nadruchliwość, mogą w dorosłości przybierać formę wewnętrznego niepokoju, natomiast impulsywność i zaburzenia koncentracji mogą prowadzić do trudności akademickich, zawodowych i społecznych (Pallanti & Salerno, 2020).

W dorosłym życiu wiele osób z ADHD może radzić sobie z objawami poprzez stosowanie strategii kompensacyjnych – np. poprzez strukturyzowanie swojego otoczenia, wypracowywanie rutyn czy korzystanie z pomocy bliskich. Jednak momenty zwiększonego obciążenia, jak rozpoczęcie studiów, nowa praca czy zmiany w życiu osobistym, mogą powodować, że wcześniejsze strategie przestają działać i objawy stają się bardziej widoczne (Srebnicki i in., 2013).

Strategie kompensacyjne i maskowanie objawów ADHD

Jednym z powodów, dla których ADHD jest tak często nierozpoznawane u dorosłych, jest stosowanie strategii kompensacyjnych. Osoby z wysoką inteligencją mogą w dzieciństwie nadrabiać deficyty uwagi dzięki szybkiemu przyswajaniu wiedzy, co maskuje trudności. Z kolei dobrze ustrukturyzowane środowisko (np. rodzice pomagający w organizacji obowiązków szkolnych) może sprawiać, że objawy ADHD stają się widoczne dopiero w dorosłości, gdy wymagana jest większa samodzielność (Gondek i in., 2023).

Maskowanie objawów ADHD jest szczególnie powszechne wśród kobiet. Kobiety często stosują strategie dostosowywania się do otoczenia, np. poprzez kompulsywne planowanie, nadmierne angażowanie się w obowiązki czy perfekcjonizm, co prowadzi do przemęczenia i trudności w codziennym funkcjonowaniu. Ponadto ADHD u kobiet częściej przyjmuje formę podtypu z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi, co sprawia, że ich trudności mogą być mylnie postrzegane jako brak zaangażowania, roztargnienie lub objawy depresji. (Attoe & Climie, 2023; Skoglund i in., 2024). Dodatkowo, badania sugerują, że objawy ADHD u kobiet mogą nasilać się nie tylko w różnych etapach życia, takich jak ciąża, połóg czy menopauza, ale także w trakcie cyklu menstruacyjnego, wpływając na funkcjonowanie poznawcze, nastrój oraz zdolność do regulacji emocji (Bürger i in., 2024, Kooij, 2023).

ADHD a choroby współistniejące

ADHD rzadko występuje samodzielnie – szacuje się, że nawet 80% dorosłych z ADHD ma przynajmniej jedno dodatkowe zaburzenie psychiczne (Sobanski i in., 2007). Najczęściej współwystępujące zaburzenia to:

  • Zaburzenia lękowe – występują u około 50% osób z ADHD, często prowadzą do chronicznego napięcia i trudności w relacjach interpersonalnych (Reimherr i in., 2017).
  • Depresja – częstsza niż w populacji ogólnej, dotyka od 18,6% do 53,3% osób z ADHD, często będąc konsekwencją powtarzających się trudności życiowych (Torgersen i in., 2006).
  • Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) – u osób z ADHD ich występowanie może sięgać nawet 44%, co sugeruje możliwe wspólne mechanizmy neurobiologiczne (Miyauchi i in., 2023).
  • Tiki – Zaburzenia tikowe występują znacznie częściej u osób z ADHD niż w populacji ogólnej. Szacuje się, że 12% dorosłych z ADHD ma tiki, w porównaniu do 4% osób bez ADHD (Spencer i in., 2001). Większość tików ma charakter przemijający i nie wpływa istotnie na zdolności funkcjonalne.
  • Zespół stresu pourazowego (PTSD) – osoby z ADHD są bardziej narażone na doświadczenie traumy i rozwinięcie PTSD (około 10% diagnozowanych przypadków) (Antshel i in., 2013).
  • Uzależnienia – osoby z ADHD mają dwukrotnie większe ryzyko uzależnień od substancji psychoaktywnych niż populacja ogólna, co jest związane z mechanizmami nagrody i impulsywnością (van Emmerik-van Oortmerssen i in., 2012).

Współwystępowanie innych zaburzeń neurorozwojowych

  • Dysleksja – Dysleksja to specyficzne zaburzenie uczenia się, które charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu tekstu oraz wolnym tempem czytania. Często towarzyszą jej także problemy z ortografią i pisownią (Snowling & Hulme, 2021). Badania wskazują, że 18–45% osób z ADHD ma jednocześnie dysleksję (Germanò i in., 2010). Wspólne cechy ADHD i dysleksji obejmują trudności z pamięcią roboczą, organizacją informacji oraz automatyzacją procesów poznawczych, takich jak czytanie czy pisanie. Osoby z obiema diagnozami mogą mieć większe trudności z przyswajaniem wiedzy z tekstu pisanego, co przekłada się na ich wyniki w nauce oraz samoocenę. Deficyty te mogą prowadzić do frustracji, unikania nauki oraz poczucia niższej kompetencji akademickiej, jeśli nie zostanie zapewnione odpowiednie wsparcie edukacyjne.
  • Spektrum autyzmu (ASD) – charakteryzuje się sztywnością poznawczą, trudnościami w interakcjach społecznych i skłonnością do powtarzalnych zachowań. U osób ze spektrum autyzmu deficyty uwagi mogą być obecne, ale często mają inny charakter niż w ADHD – wynikają z intensywnej koncentracji na jednym bodźcu (hiperfokus), a nie z rozpraszania się i trudności w utrzymaniu uwagi na zadaniach. Badania wskazują, że osoby z ADHD wykazują wyższy poziom objawów ASD w porównaniu do populacji ogólnej. Występowanie ASD u osób z ADHD waha się od 15% do 64,3% (Zhong & Porter, 2024). Badania wskazują, że osoby z diagnozą zarówno ADHD, jak i ASD (AuDHD) doświadczają bardziej nasilonych trudności niż osoby z samym ASD lub ADHD. U takich osób mogą występować zarówno impulsywność i deficyty uwagi, jak i potrzeba rutyny, trudności w rozumieniu norm społecznych oraz nadwrażliwość sensoryczna. Sprenger i in. (2024) wykazali, że objawy autystyczne, zwłaszcza w obszarze interakcji społecznych, są bardziej wyraźne u osób z podwójną diagnozą ASD-ADHD, co może znacząco wpływać na ich codzienne funkcjonowanie.

Proces diagnozy ADHD u dorosłych

Diagnostyka ADHD u dorosłych opiera się na analizie objawów obecnych w dzieciństwie oraz ich wpływu na funkcjonowanie w dorosłości.

Diagnoza ADHD u dorosłych obejmuje:

  • Wywiad kliniczny – analiza objawów, ich nasilenia i wpływu na życie codzienne.
  • Kwestionariusze i testy diagnostyczne – pomocnicze narzędzia oceniające funkcjonowanie uwagi, impulsywności i hiperaktywności.
  • Historia edukacyjna i zawodowa – ocena trudności w szkole, na studiach i w pracy.
  • Ocena współistniejących zaburzeń – wykluczenie innych możliwych przyczyn trudności.

ADHD u dorosłych pozostaje często niediagnozowane i błędnie rozpoznawane jako inne zaburzenia psychiczne. Pomimo tego, że ADHD ma duży wpływ na funkcjonowanie w życiu codziennym, właściwa diagnoza i odpowiednie podejście terapeutyczne, obejmujące leczenie farmakologiczne oraz terapie behawioralne, mogą znacząco poprawić jakość życia osób z tym zaburzeniem (Chen, 2024).

Konsekwencje braku diagnozy i leczenia ADHD

Brak właściwej diagnozy ADHD może mieć poważne konsekwencje na wielu poziomach życia pacjenta. Osoby z nieleczonym ADHD doświadczają dysregulacji emocjonalnej, która znacząco obniża komfort życia zarówno ich samych, jak i ich bliskich (Retz i in., 2012).

  • Dobrostan psychiczny – Brak diagnozy ADHD często prowadzi do obniżonego poczucia własnej wartości, problemów w funkcjonowaniu społecznym oraz zmniejszonego poczucia własnej skuteczności (Newark i in., 2016; Harpin i in., 2016).
  • Zwiększone ryzyko uzależnień – Osoby z nieleczonym ADHD są bardziej narażone na rozwój uzależnień. Często sięgają po substancje psychoaktywne jako sposób na samoleczenie objawów ADHD, co prowadzi do dalszego pogorszenia ich stanu zdrowia i zwiększa ryzyko wystąpienia dodatkowych zaburzeń (Wilens, 2004).
  • Zagrożenie wypadkami drogowymi – ADHD może wpływać na bezpieczeństwo na drodze. Osoby z nieleczonym ADHD są bardziej narażone na wypadki drogowe, głównie z powodu impulsywności i trudności w koncentracji. Badania wykazały, że stosowanie metylofenidatu może znacząco zmniejszyć to ryzyko (Barkley & Cox, 2007; Chang i in., 2014).

Brak odpowiedniej diagnozy i leczenia ADHD prowadzi zatem do pogorszenia jakości życia, trudności zawodowych i społecznych, a także poważniejszych problemów zdrowotnych.

Bibliografia

  1. Antshel, K. M., Kaul, P., Biederman, J., et al. (2013). Posttraumatic stress disorder in adult attention-deficit/hyperactivity disorder: Clinical features and familial transmission. Journal of Clinical Psychiatry, 74(2), e197-e204.
  2. Applegate, B., Lahey, B. B., Hart, E. L., et al. (1997). Validity of the age-of-onset criterion for ADHD: A report from the DSM-IV field trials. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 36(9), 1211-1221.
  3. Asherson, P., Balázs, J., Bitter, I., et al. (2024). Attention Deficit Hyperactivity Disorder in Adults.
  4. Attoe, D. E., & Climie, E. A. (2023). Miss. Diagnosis: A systematic review of ADHD in adult women. Journal of Attention Disorders, 27(6), 645-657.
  5. Ayano, G., Tsegay, L., Gizachew, Y., et al. (2024). Prevalence of ADHD in Adults: An Umbrella Review of International Studies. European Psychiatry.
  6. Barkley, R. A., & Biederman, J. (1997). Toward a broader definition of the age-of-onset criterion for attention-deficit hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 36(9), 1204-1210.
  7. Bürger, I., Erlandsson, K., & Borneskog, C. (2024). Perceived associations between the menstrual cycle and attention deficit hyperactivity disorder (ADHD): A qualitative interview study exploring lived experiences. Sexual & Reproductive Healthcare, 40, 100975.
  8. Chen, J. (2024). Real-Life Symptoms, Difficulties, and Interventions for Adult ADHD: A Literature Review. Journal of Education, Humanities and Social Sciences.
  9. Gondek, T. M., Todzia-Kornaś, A., Szczegielniak, A. (2023). Stanowisko grupy badawczej Female ADHD Research Group i Sekcji Kształcenia Specjalizacyjnego PTP dotyczące kontrowersyjnych doniesień medialnych na temat ADHD u osób dorosłych. Psychiatria Spersonalizowana, 2, 125-127.
  10. Kessler, R. C., Adler, L., Barkley, R., et al. (2006). The prevalence and correlates of adult ADHD in the United States: Results from the National Comorbidity Survey Replication. American Journal of Psychiatry, 163(5), 716-723.
  11. Kooij, J. J. S. (2023). Hormonal sensitivity of mood symptoms in women with ADHD across the lifespan. European Psychiatry, 66(Suppl. 1), S23.
  12. Miklósi, M., Vajsz, K., Oláh, S., et al. (2024). Attention-deficit/hyperactivity symptoms and personal strengths in adults. European Psychiatry.
  13. Miyauchi, M., Matsuura, N., Mukai, K., et al. (2023). A prospective investigation of impacts of comorbid attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) on clinical features and long-term treatment response in adult patients with obsessive-compulsive disorder (OCD). Comprehensive Psychiatry, 125, 152401.
  14. Oroian, B. A., Costandache, G., Popescu, E.-C., et al. (2024). The uncharted territory of female adult ADHD: A comprehensive review. European Psychiatry.
  15. Pallanti, S., & Salerno, L. (2020). The burden of adult ADHD in comorbid psychiatric and neurological disorders. Springer International Publishing.
  16. Reimherr, F. W., Marchant, B. K., Gift, T. E., & Steans, T. A. (2017). ADHD and anxiety: Clinical significance and treatment implications. Current Psychiatry Reports, 19(12), 109.
  17. Salari, N., Ghasemi, H., Abdoli, N., et al. (2023). The global prevalence of ADHD in children and adolescents: A systematic review and meta-analysis. Italian Journal of Pediatrics, 49(48).
  18. Skoglund, C., Sundström Poromaa, I., Leksell, D., et al. (2024). Time after time: Failure to identify and support females with ADHD – A Swedish population register study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 65(6), 832-844.
  19. Sobanski, E., Brüggemann, D., Alm, B., et al. (2007). Psychiatric comorbidity and functional impairment in a clinically referred sample of adults with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 257(6), 371-377.
  20. Spencer, T. J., Biederman, J., Faraone, S., et al. (2001). Impact of tic disorders on ADHD outcome across the life cycle: Findings from a large group of adults with and without ADHD. American Journal of Psychiatry, 158(4), 611-617.
  21. Sprenger L, Bühler E, Poustka L, Bach C, Heinzel-Gutenbrunner M, Kamp-Becker I, et al. Impact of ADHD symptoms on autism spectrum disorder symptom severity. Res Dev Disabil. (2013) 34:3545–52.
  22. Srebnicki, T., Kolakowski, A., Wolanczyk, T. (2013). Adolescent outcome of child ADHD in primary care setting: Stability of diagnosis. Journal of Attention Disorders, 17(8), 655-659.
  23. Torgersen, T., Gjervan, B., & Rasmussen, K. (2006). ADHD in adults: A study of clinical characteristics, impairment, and comorbidity. Nordic Journal of Psychiatry, 60(1), 38-43.
  24. van Emmerik-van Oortmerssen, K., van de Glind, G., van den Brink, W., et al. (2012). Prevalence of attention-deficit hyperactivity disorder in substance use disorder patients: A meta-analysis and meta-regression analysis. Drug and Alcohol Dependence, 122(1-2), 11-19.
  25. Vater, C. H., DiSalvo, M., Ehrlich, A., et al. (2024). ADHD in Adults: Does Age at Diagnosis Matter? Journal of Attention Disorders.
  26. Zhong, Q., Porter, M. Autism Spectrum Disorder Symptoms in Individuals with a Primary Diagnosis of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review. Rev J Autism Dev Disord (2024). https://doi.org/10.1007/s40489-024-00443-4
  27. Barkley, R. A., & Cox, D. (2007). A review of driving risks and impairments associated with attention-deficit/hyperactivity disorder and the effects of stimulant medication on driving performance. Journal of Safety Research, 38(2), 113-128.
  28. Chang, Z., Lichtenstein, P., D’Onofrio, B. M., et al. (2014). Serious transport accidents in adults with attention-deficit/hyperactivity disorder and the effect of medication: A population-based study. JAMA Psychiatry, 71(3), 319-325.
  29. Doshi, J. A., Hodgkins, P., Kahle, J., et al. (2012). Economic impact of childhood and adult attention-deficit/hyperactivity disorder in the United States. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 51(10), 990-1002.e2.
  30. Harpin, V., Mazzone, L., Raynaud, J. P., et al. (2016). Long-term outcomes of ADHD: A systematic review of self-esteem and social function. Journal of Attention Disorders, 20(4), 295-305.
  31. Newark, P. E., Elsässer, M., & Stieglitz, R. D. (2016). Self-esteem, self-efficacy, and resources in adults with ADHD. Journal of Attention Disorders, 20(4), 279-290.
  32. Retz, W., Stieglitz, R. D., Corbisiero, S., et al. (2012). Emotional dysregulation in adult ADHD: What is the empirical evidence? Expert Review of Neurotherapeutics, 12(10), 1241-1251.
  33. Wilens, T. E. (2004). Impact of ADHD and its treatment on substance abuse in adults. Journal of Clinical Psychiatry, 65(Suppl. 3), 38-45.
  34. Adler, L. A., Barkley, R. A., Wilens, T. E., & Ginsberg, D. L. (2006). Differential diagnosis of attention-deficit/hyperactivity disorder and comorbid conditions. Primary Psychiatry.
  35. Germanò, E., Gagliano, A., & Curatolo, P. (2010). Comorbidity of ADHD and dyslexia. Developmental neuropsychology, 35(5), 475–493. https://doi.org/10.1080/87565641.2010.494748
  36.  

Spis treści

Facebook Instagram Youtube