Studenci ze spektrum autyzmu (ASD) napotykają liczne wyzwania, które wpływają na ich doświadczenia związane ze studiowaniem, a niekiedy nawet prowadzić do podjęcia decyzji o rezygnacji ze studiów. Przejście ze struktury znanej z edukacji szkolnej do dynamicznego środowiska uczelni bywa przytłaczające już na etapie rekrutacji – od problemów z formalnościami, takimi jak składanie dokumentów, po hałas na korytarzach i inne zakłócające elementy otoczenia. Takie czynniki, w połączeniu z trudnościami w zarządzaniu czasem, planowaniu oraz nawiązywaniu relacji społecznych, znacząco utrudniają adaptację do nowej rzeczywistości akademickiej.
Wyzwania akademickie
Jednym z kluczowych problemów jest ograniczona zdolność do samodzielnego zarządzania czasem, planowania i organizacji – obszary związane z funkcjonowaniem wykonawczym. Studenci z ASD często mają trudności z zarządzaniem własnym harmonogramem i zadaniami akademickimi, co może wpływać na ich wyniki w nauce (Wischnewsky, 2023). Ponadto, wiele uczelni nie oferuje dedykowanych programów wsparcia, które uwzględniałyby indywidualne potrzeby studentów ze spektrum autyzmu, takie jak mentoring rówieśniczy czy coaching akademicki (Syriopoulou‐Delli et al., 2024).
Wyzwania społeczne i emocjonalne
Studenci z ASD często doświadczają trudności w interakcjach społecznych, co może prowadzić do poczucia izolacji i niezrozumienia (Ripotola & Chávez, 2024; Cesare, 2023). Przejście z edukacji średniej do szkolnictwa wyższego jest dla nich szczególnie stresujące, co może skutkować zwiększonym poziomem lęku i problemami ze zdrowiem psychicznym (Hallam et al., 2024; Wischnewsky, 2023). Niestety, wiele instytucji akademickich nie oferuje odpowiedniego wsparcia psychologicznego dostosowanego do specyficznych potrzeb tej grupy studentów.
Ważnym aspektem jest także nadwrażliwość sensoryczna, która może prowadzić do trudności w koncentracji i przystosowaniu się do hałaśliwych lub zatłoczonych przestrzeni, takich jak sale wykładowe czy stołówki akademickie (Morand, 2022).
Wyzwania sensoryczne
Trudności sensoryczne, z jakimi mierzą się studenci ze spektrum autyzmu, stanowią istotną barierę dla ich sukcesu akademickiego i ogólnego dobrostanu. Trudności w przetwarzaniu sensorycznym występują u ponad 90% osób ze spektrum autyzmu (Forster, 2023). Nadreaktywność sensoryczna, czyli silne reakcje na bodźce zmysłowe, jest szczególnie powszechna i może prowadzić do lęku oraz stresu (Morand, 2022; Forster, 2023). Na uczelniach przeciążenie sensoryczne może być wywołane przez jaskrawe światła, hałas w dużych grupach czy intensywne zapachy, które są częste w środowisku akademickim (Morand, 2022; O’Connor et al., 2022). Trudności sensoryczne salach wykładowych i na terenie kampusu stanowią duża barierę dla studentów bariery sensoryczne wpływając na ich zdolność do nauki i mogą prowadzić nawet do rezygnacji ze studiów (Morand, 2022).
Bariery instytucjonalne i środowiskowe
Brak przeszkolenia kadry akademickiej w zakresie pracy ze studentami z ASD może prowadzić do nieadekwatnego zarządzania ich edukacyjną ścieżką oraz zwiększonego poziomu stresu i niepowodzeń akademickich (Nor et al., 2024; Cesare, 2023). Dodatkowo, systemowe bariery, takie jak stygmatyzacja czy brak odpowiednich regulacji wspierających studentów z ASD, mogą utrudniać im pełne uczestnictwo w życiu akademickim (Wischnewsky, 2023; Cesare, 2023).
Strategie adaptacyjne i wsparcie
Tworzenie inkluzywnego środowiska edukacyjnego
Uniwersytety powinny dążyć do tworzenia bardziej inkluzywnych przestrzeni edukacyjnych, zwiększając świadomość kadry dydaktycznej oraz wdrażając systemy wsparcia dostosowane do specyficznych potrzeb studentów z ASD (Hallam et al., 2024). Programy takie jak THRIVE, które wykorzystują mentoring rówieśniczy, przyczyniają się do poprawy wyników akademickich i interakcji społecznych studentów z ASD (Rowe, 2022).
Wykorzystanie technologii wspomagających
Nowoczesne technologie, takie jak rozszerzona rzeczywistość (AR), mogą pomóc studentom z ASD w nawigacji po kampusie oraz zarządzaniu bodźcami sensorycznymi (Bejinaru & Toma, 2024). Dodatkowo, systemy adaptacyjne mogą wspierać studentów w organizacji czasu i obowiązków akademickich poprzez spersonalizowane harmonogramy oraz zalecenia dostosowane do ich poziomu stresu i ekspozycji na bodźce sensoryczne (Cromjongh,2023).
Wsparcie społeczne i behawioralne
Programy mentoringowe, grupy wsparcia i interwencje ukierunkowane na rozwój umiejętności społecznych mogą znacząco poprawić komfort studiowania osób z ASD (Syriopoulou‐Delli et al., 2024). Warsztaty dotyczące zarządzania czasem, komunikacji społecznej i pracy zespołowej pomagają studentom z ASD zmniejszać poczucie osamotnienia oraz poprawiać ich pewność siebie (Hillier et al., 2018).
Partycypacyjne podejście do projektowania programów wsparcia
Podejście oparte na współprojektowaniu z udziałem studentów z ASD pozwala na tworzenie bardziej efektywnych i dopasowanych do ich potrzeb rozwiązań. Przykładem jest program A-Skills, który angażuje studentów w proces opracowywania narzędzi wspierających naukę i życie akademickie (Brownlow et al., 2023).
Wsparcie psychologiczne i emocjonalne
Oferowanie odpowiednich usług doradczych i tworzenie grup wsparcia emocjonalnego może pomóc studentom z ASD w radzeniu sobie z trudnościami psychicznymi i emocjonalnymi. Programy skoncentrowane na regulacji emocji oraz funkcjonowaniu wykonawczym mogą poprawić jakość ich życia akademickiego (Davidson et al., 2021; An & Zhai, 2023).
Dostosowanie środowiska sensorycznego na uczelni
Uczelnie mogą wdrożyć proste, niskokosztowe strategie dostosowania przestrzeni, takie jak przyciemnianie świateł, redukcja hałasu oraz tworzenie stref ciszy lub pokojów sensorycznych (O’Connor et al., 2022). Edukowanie wykładowców i studentów na temat sensorycznych potrzeb osób ze spektrum autyzmu może przyczynić się do budowania bardziej przyjaznej i inkluzywnej kultury akademickiej (Morand, 2022).
Mimo licznych barier, z jakimi mierzą się studenci z ASD w środowisku akademickim, wprowadzenie dedykowanych strategii wsparcia może diametralnie odmienić ich doświadczenia edukacyjne. Kluczowe jest podnoszenie świadomości społecznej, rozwijanie programów wsparcia oraz wykorzystanie nowoczesnych technologii, które umożliwią im pełne uczestnictwo w życiu uczelni. Systemy umożliwiające zdalne uczestnictwo w zajęciach oraz dostęp do cyfrowych planów kampusu, pozwalających na sprawne zaplanowanie przejścia między salami czy skorzystanie ze stref ciszy, gwarantują elastyczność i lepszą adaptację do środowiska akademickiego. Jasno opisane i dostępne wymagania, przejrzysta komunikacja oraz dostosowanie przestrzeni uczelnianych – od sal wykładowych po sale egzaminacyjne – stanowią fundament udanego wsparcia. Wprowadzenie dedykowanych rozwiązań edukacyjnych, takich jak indywidualny tok studiów czy modyfikacja warunków egzaminacyjnych, pozwala na maksymalne wykorzystanie potencjału studentów z ASD, umożliwiając im nie tylko przetrwanie, ale pełny rozwój w szkolnictwie wyższym.
Bibliografia
An, J., & Zhai, W. (2023). Problems and innovative approaches in student management in universities: focusing on students with autism as the core. CNS Spectrums. https://doi.org/10.1017/s1092852923004376
Bejinaru, R., & Toma, M.-V. (2024). AR Technology Potential for Facilitating Access to Advanced Education for Students with ASD. https://doi.org/10.2478/picbe-2024-0155
Brownlow, C., Martin, N., Thompson, D., Dowe, A., Abawi, D., Harrison, J. L., & March, S. (2023). Navigating University: The Design and Evaluation of a Holistic Support Programme for Autistic Students in Higher Education. Education Sciences. https://doi.org/10.3390/educsci13050521
Cesare, F. D. (2023). Autism spectrum disorder: reconceptualising support for neurodiverse students in higher education. Journal of Higher Education Policy and Management. https://doi.org/10.1080/1360080x.2023.2180168
Cromjongh, R. (2023). Adaptive Context-Aware Planning Support for Students with Autism. In Proceedings of the 31st ACM Conference on User Modeling, Adaptation and Personalization (pp. 263-268).
Davidson, D., DiClemente, C. M., & Hilvert, E. (2021). Experiences and insights of college students with autism spectrum disorder: an exploratory assessment to inform interventions. Journal of American College Health. https://doi.org/10.1080/07448481.2021.1876708
Forster, J. L. (2023). 33.3 Understanding Sensory Processing Difficulties in Children and Adolescents With ASD. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2023.07.292
Hallam, C. A., Young, J., & Koranda, K. (2024). Support Needs for Students with Autism Spectrum Disorder Beyond University Accommodations: Enhancing Educator Awareness-A Literature Review. Journal of Scholarly Engagement. https://doi.org/10.9743/jse.2024.7.2.7
Hillier, A., Goldstein, J., Murphy, D., Trietsch, R., Keeves, J., Mendes, E., & Queenan, A. (2018). Supporting university students with autism spectrum disorder. Autism. https://doi.org/10.1177/1362361317699584
Morand, N. (2022). Barriers to Inclusive Learning for Autistic Individuals. Pediatrics. https://doi.org/10.1542/peds.2020-049437q
Nor, N. M., Mahzan, N. A., Bakar, A. R. A., Zamri, W. N. W., & Muhsain, S. N. F. (2024). Bridging the Gap: Addressing Educator and Caregiver Challenges in Transitioning Students with ASD to Higher Education and TVET – A Scoping Review. Information Management and Business Review. https://doi.org/10.22610/imbr.v16i3(i)s.3955
O’Connor, M., Jones, S. C., Gordon, C. S., & Joosten, A. (2022). Exploring Environmental Barriers and Facilitators to Inclusion on a University Campus for Autistic Students. Autism in Adulthood. https://doi.org/10.1089/aut.2022.0053
Ripotola, A. R. M., & Chávez, M. L. (2024). Thriving In College: A Qualitative Exploration of High-Functioning Autism Spectrum Disorder in the Philippine Higher Education Landscape. Philippine Social Science Journal. https://doi.org/10.52006/main.v6i4.873
Rowe, T. (2022). Mentoring University Students with ASD on Campus: A Supplemental Program Model. Journal of College Reading and Learning. https://doi.org/10.1080/10790195.2022.2033647
Sarrett, J. C. (2018). Autism and Accommodations in Higher Education: Insights from the Autism Community. Journal of Autism and Developmental Disorders. https://doi.org/10.1007/S10803-017-3353-4
Schaaf, R. C., & Case-Smith, J. (2014). Sensory interventions for children with autism. Journal of Comparative Effectiveness Research. https://doi.org/10.2217/CER.14.18
Schaaf, R. C., & Lane, A. E. (2015). Toward a Best-Practice Protocol for Assessment of Sensory Features in ASD. Journal of Autism and Developmental Disorders. https://doi.org/10.1007/S10803-014-2299-Z
Syriopoulou‐Delli, C. K., Sarri, K., Papaefstathiou, E., Filiou, A.-E., & Gkiolnta, E. (2024). Educational Programs Supporting Higher Education Individuals with Autism Spectrum Disorder: A Systematic Literature Review. Trends in Higher Education. https://doi.org/10.3390/higheredu3030040
Wischnewsky, L. A. (2023). Empowering Autistic College Students: Recommendations Based on a Review of the Literature and Existing Support Programs. Journal of College Academic Support Programs. https://doi.org/10.58997/fa3
